پایان نامه نظريه صدق منطق دانان مسلمان

رساله كارشناسي ارشد

رشته الهيات گرايش فلسفه و كلام اسلامي

چكيده

درباره تئوري صدق در ميان فيلسوفان و منطق دانان جهان شش نظريه وجود دارد رايج ترين و قديمي ترين آنها نظريه مطابقت است كه سابقة آن به يونان و ارسطو مي‌رسد هر چند در آثار ارسطو به طور مستقل به اين بحث پرداخته نشده است. فلاسفه اسلامي به طور قطع و بدون ترديد به اين نظريه معتقدند و همچنين بسياري از فيلسوفان مغرب زمين در تعريف صدق قضايا به نظريه مطابقت قائلند.

اساس نظريه مطابقت اين است صدق قضيه عبارت از مطابقت آن با واقع و نفس الامر و اين مسأله مبتني بر دو اصل است اول اينكه واقعيتي هست و دوم اينكه ذهن ما قادر به كشف واقعيت مي‌باشد.

فيلسوفان غربي در مورد صدق به تئورهاي ديگر معتقدند كه اين تئوري‌ها عبارتند : ۱- تئوري هماهنگي : اين نظريه به فلاسفه عقل گرا نسبت داده شده و آنها معتقدند كه صدق يك گزاره تنها به معناي سازگاري آن با نظامي از قضاياي ديگر عقلي است. و برخي از پوزيتويست‌ها از اين تئوري دفاع كرده‌اند و برخي از اينها معتقد بودند كه قضاياي حسي و تجربي صدقشان از راه مطابقت معلوم مي‌شود و قضاياي كه تجربي و حسي نيستند صدقشان بوسيله سازگاري آنها با گزاره‌هاي آزموده شده بدست مي‌آيد و بعضي از پوزيتويست‌ها معتقدند تنها راه آزمون صدق قضايا ارتباط دروني ميان خود باورها است.

۲- تئوري عمل گرايانه : پيرس و جيمز و ديوئي از طرفداران اين تئوري هستند و آنها در معناداري معتقدند كه معناي يك لفظ عبارت از پيامد عملي يا تجربي آن.

۳- تئوري زيادتي صدق : طرفداران اين نظريه معتقدند كه محمول صادق و كاذب زايد است و مي‌توان آنها را حذف كرد و هيچ تأثيري در جمله ندارند.

۴- نظريه غير توصيفي صدق : معتقدان به اين تئوري مي‌گويند كه صدق و كذب كلمات توصيفي نيستند بلكه كلمات انجازي و تأييدي و انشايي هستند.

۵- نظريه سمانتيكي صدق تارسكي : تارسكي ضمن قبول نظريه صدق ارسطويي با ارائه نظريه زبان و فرا زبان به بازسازي اين تئوري پرداخته تا از شبهات و پارادوكس‌هاي كه در زبان پيش مي‌آيند جلوگيري كند و از نظر وي صدق و كذب عناصر فرا زباني هستند در حاليكه راست و دروغ عناصر زباني هستند.

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول : مقدمه و پيشينه تاريخي

بخش اول : مقدمه و كليات و معاني حق و صدق نزد حكماي اسلامي

مقدمه ………………………………۳

تعريف مسأله …………………………۳

سوالهاي اصلي تحقيق …………………..۴

فرضيه‌هاي تحقيق ………………………۴

هدف‌هاي تحقيق ………………………..۴

روش تحقيق …………………………..۴

سابقه تحقيق …………………………۵

معاني حق و صدق نزد حكماي اسلامي ………..۵

تمايز حق و صدق ………………………۶

 

۱-۹-۱- راي مشهور حكماي اسلامي …………. ۶

۱-۹-۲- نظريه برخي از فيلسوفان غربي ……. ۷

۱-۹-۳- نظريه شهيد مطهري ……………… ۸

بخش دوم : پيشينة تاريخي نظريه مطابقت صدق

۲-۱- سابقه نظريه مطابقت در يونان ………… ۱۰

۲-۱-۱- مطابقت از نظر افلاطون ……………… ۱۰

۲-۱-۲- نظريه مطابقت از ديدگاه ارسطو ………. ۱۲

۲-۱-۳- نظريه مطابقت از نظر فارابي ………… ۱۴

۲-۱-۴- نظريه مطابقت از ديدگاه ابن سينا ……. ۱۵

۲-۱-۵- نظريه مطابقت از ديدگاه سهروردي …….. ۱۶

بخش سوم : آيا نظريه مطابقت تعريف صدق است يا ملاك آن

۳-۱- تمايز تعريف صدق و ملاك صدق ………….. ۱۹

۳-۲- ديدگاه برخي از فلاسفه اسلامي …………. ۲۰

۳-۳- ديدگاه برخي از فلاسفه غربي ………….. ۲۱

۳-۴- نقد و بررسي ………………………. ۲۱

فصل دوم : تئوري صدق از نظر منطق دانان غربي

بخش اول : نظريه مطابقت

توضيح نظريه مطابقت ………………….۲۵

نظريه مطابقت در نظر منطق دانان جديد غرب۲۵

مطابقت و اتميسم منطقي ……………..۲۵

اشكالات نظريه مطابقت ……………….۲۹

بخش دوم : تئوري هماهنگي

۲-۱- تئوري هماهنگي يا سازگاري …………… ۳۵

۲-۲- اصل ارتباط دروني ………………….. ۳۶

۲-۳- درجات صدق ………………………… ۳۷

۲-۴- ايرادات نظريه هماهنگي ……………… ۳۸

بخش سوم : تئوري عمل گرايانه

۳-۱- تئوري عمل گرايانه …………………. ۳۷

۳-۲- نظريه شيلر ……………………….. ۴۴

۳-۳- نقد و بررسي اين نظريه ……………… ۴۵

بخش چهارم : تئوري زيادتي صدق

۴-۱- تئوري زيادتي صدق ………………….. ۴۹

۴-۲- اشكالات نظريه زيادتي صدق ……………. ۵۰

بخش پنجم : نظريه غير توصيفي صدق …………. ۵۳

۵-۱- نظريه غير توصيفي صدق ………………. ۵۳

۵-۲- اشكالات نظريه غير توصيفي صدق ………… ۵۶

بخش ششم : نظريه سمانتيكي صدق تارسكي

۶-۱- تبيين نظريه سمانتيكي تارسكي ………… ۵۶

۶-۱-۱- مفهوم صدق به عنوان موضوع نظريه معنا شناختي تارسكي     ۵۸

۶-۱-۲- تعريف صدق در نظريه معناشناسي تارسكي … ۶۳

فصل سوم : نظريه مطابقت صدق از نظر فيلسوفان و منطق دانان مسلمان

بخش اول : آيا مطابقت مربوط به علوم حضوري است يا حصولي

تعريف علم حضوري وحصولي ………………۷۹

رابطه مطابقت با علم حضوري و حصولي …….۸۱

راهيابي خطا در علم حضوري …………….۸۳

بخش دوم : نظريه مطابقت به عنوان روش صدق در تصورات يا تصديقات     ۸۵

بخش سوم : رابطه خبر با صدق و كذب

۳-۱- تحليلي كه صدق و كذب پذيري را تعريف قضيه مي‌داند ۹۱

۳-۲- تحليلي كه صدق و كذب پذيري را ملاك تمايز قضيه مي‌داند ۹۲

۳-۳- اشكال پارادكس دروغگو بر هر دو تحليل …. ۹۴

بخش چهارم : مناط صدق و كذب قضايا

۴-۱- بررسي اجمالي اختلاف حكما در تقسيم قضايا . ۹۷

۴-۲- صدق و كذب در انواع قضايا …………… ۱۰۱

۴-۲-۱- قضاياي خارجيه …………………… ۱۰۱

۴-۲-۲- قضاياي ذهنيه ……………………. ۱۰۱

۴-۲-۳- قضاياي حقيقيه …………………… ۱۰۶

بخش پنجم : معاني نفس الامر ……………… ۱۰۵

۵-۱- نفس الامر به معناي عالم امر و عقول مجرده ۱۰۶

۵-۲- نفس الامر به معني في نفسه …………… ۱۰۸

۵-۳- نفس الامر به معناي عالم ثبوت اشياء …… ۱۰۹

۵-۴- نقد و بررسي معاني ذكر شده از نفس الامر .. ۱۱۰

بخش ششم : مطابقت در مباحث وجود ذهني

۶-۱- مطابقت در مباحث وجود ذهني ………….. ۱۱۳

۶-۱-۱- اهميت بحث وجود ذهني ……………… ۱۱۳

۶-۱-۲- تاريخچه وجود ذهني ……………….. ۱۱۳

۶-۱-۳- تبيين نظريه وجود ذهني ……………. ۱۱۴

۶-۱-۴- آيا انحفاظ ماهيت از لوازم نظريه مطابقت است يا از مبناي آن …………………………………….. ۱۱۸

بخش هفتم : نظريه مطابقت از ديدگاه برخي از فيلسوفان مسلمان

۷-۱- نظريه ملاصدرا درباره مطابقت …………. ۱۲۳

۷-۲- حكيم سبزواري ……………………… ۱۲۵

۷-۳- علامه طباطبايي …………………….. ۱۲۶

۷-۴- شهيد مطهري ……………………….. ۱۳۸

۷-۵- استاد مصباح يزدي ………………….. ۱۴۴

۷-۶- جمع بندی و نتیجه گیری ……………… ۱۴۸