پروژه تأثير زوج  درمانگري اسلامي در افزايش خودشناسي،جهت گيري مذهبي و سازگاري زناشويي زوج هاي ناسازگار 

مقدمه:

خانواده، مهمترين واحد اجتماعي هر جامعه است كه با بستن پيمان زناشويي بين زن و مرد تشكيل مي شود. خداوند در سوره نساء آيه ۲۰ مي فرمايد: «و زنان از شما ميثاق محكمي گرفته اند» اين آيه مي رساند كه پيمان ازدواج ميان زن و مرد در قرآن ميثاق محكمي است. در قرآن كلمه ميثاق به معني پيمان ميان خدا و بندگان درباره توحيد و احكام است و در هر جاي قرآن كلمه ميثاق با فعل «گرفتن» به كار رفته، نمايشگر پيمان الهي است . از اين آيه مي فهميم كه چقدر پيمان ازدواج در اسلام محكم و استوار است، و ازدواج نه تنها پيماني ميان زن و مرد بلكه پيماني بين زوجين باخدا است كه طبق آن با خدا عهد مي بندند به دستورات قرآن در وظايف همسري و حقوق خانواده كه جزئيات آن در سوره هاي مختلف قرآن و روايات معبتر آمده است عمل كنند (بي آزار شيرازي،۱۳۶، صفحه ۶۴).

اما متأسفانه شواهد بسيار زيادي وجود دارد كه زوج ها درجامعه كنوني- به خاطر تغييرات سريع و بي سابقه در تمام جنبه هاي زندگي منجمله در باور ها و ارزش ها- مشكلات شديد و فراگيري را هنگام برقراري و حفظ روابط صميمي و سازگارانه تجربه مي كنند. افزايش روز افزون طلاق در دنياي كنوني، هر چند در مقياسي بسيار كمتر، متأسفانه جامعه فعلي ما را نيز در بر گرفته است؛ و نارضايتي زن و شوهر از يكديگر و نيز از هم گسيختگي كانون هاي گرم بسياري از خانواده ها و تأثيرات سوء اين جدايي بر افراد خانواده نياز به رسيدگي و رفع اين مشكل را مطرح ساخته است (سهرابي، ۱۳۷۷، صفحه ۳).

با آنكه انجام پژوهش هاي متعددي پيرامون بررسي كارآمدي رواندرمانگري هاي مختلف براي درمان اختلافهاي زناشويي در خور توجه و تحسين است؛ اما با استفاده از روش هاي زوج درمانگري غربي كه غالباً روش هاي جزئي نگر و موضعي نگر هستند. بعيد به نظر مي رسد كه بتوان به شناخت همه جانبه «شخصيت انساني انسان» و حكم و ضابطه اي مطابق با واقع دست يافت. بنابراني براي دستيابي به ريشه و علت ناسازگاري هاي زن و شوهرها و نيز حل و فصل اين ناسازگاريها بايد به منبع فياض الهي روي آوريم و با الهام از مضامين آسماني و با واقع بيني علت همه گرفتاريهاي بشر را وتمام ناسازگاريهاي فردي، زناشويي و اجتماعي را و تمام بيماريهاي رواني را به غفلت نسبت دهيم، غفلتي كه براي نفس فطري است و هيچ كس به اندازه خداوند به نفس و وسوسه گري هاي آن آگاه نيست (اسرا/ ۲۵؛ ق/ ۱۶) ؛ و به اندازه او راه هاي تزكيه، اعتدال و درمان آن را اعلام نكرده است. (حجتي، ۱۳۶۶). همه اين راه ها چيزي جز شناخت حالتهاي نفساني/ خود نيست. شناختي كه در همه اديان الهي و به ويژه دين اسلام به آن تأكيد شده و حتي در تمامي مكاتب رواندرمانگري غربي به صورت «ايجاد بينش در بيمار» به عنوان مهمترين اصل تغيير و درمان بر آن صحه گذاشته شده است. هر چند كسب بينش از سوي بيمار نسبت به حالتها و رفتارهاي خود در جريان رو واندرمانگري غربي، عمق خودشناسي در اديان الهي را ندارد. با اين همه پژوهش ها نشان داده اند رواندرمانگراني كه ايجاد بينش در بيمار را سرلوحه كار خود قرار داده اند توانسته اند تغييرات چشمگير و با ثباتي را در شخصيت مراجعان خود نمايان سازند. انسان تنها با شناخت و هشياري نسبت به حالت هاي نفساني خود (به تعبير اسلام: اماره، لوامه، مطمئنه و به تعبير روانشناسان غربي: كودكانه، والديني، بالغانه) است كه مي تواند به تعمق و تفكر درباره راز آفرينش بپردازد و راه هاي ارتباط با خود خداوند را و ديگران را بشناسد. در چنين حالتي است كه هيچ اثري از خود خواهي ترس و اضطراب، تباهي و آزردگي مشاهده نمي شود و آنچه به چشم مي خورد رضاي خداست.

بنابر آنچه ذكر شد و با توجه به اهميت شناخت و تدوين روش هاي مؤثر در درمان اختلاف هاي زناشويي از يكسو و استفاده از روشي كه كاملاً مبتني بر روانشناسي اسلامي باشد و براي خود شناسي و شناخت حالت هاي خود/ نفس، از منابعي چون قرآن كريم، و سيره رسول اكرم (ص)، ائمه معصومين (ع) و احاديث معتبر- به سبكي كه پژوهشگر بر اساس تجارب باليني خود سازمان داده- مدد بگيرد، از سوي ديگر پژوهش حاضر طرح و اجرا گرديد. تا اثر بخشي زوج درمانگري، اسلامي بر خودشناسي و حل اختلاف هاي زناشويي و افزايش جهت گيري مذهبي بررسي شود.

گفتني است كه طرح پژوهش حاضر در قالب دو طرح تصويب گرديده است. اين گزارش مربوط به طرح اول است كه در آن روش زوج درمانگري اسلامي است. در طرح دوم از روش زوج درمانگري تحليل ارتباط محاوره اي استفاده مي شود و در گزارش نهايي نتايج دو روش از نظر افزايش جهت گيري مذهبي، خود شناسي و سازگاري زناشويي زوج هاي ناسازگار مورد مقايسه و تحليل قرار مي گيرد.

چكيده

در اين پژوهش كه از نوع پژوهش شبه آزمايشي است به منظور دستيابي به داده هاي علمي در جنبه كاربردي، اثر بخشي روش زوج درمانگري اسلامي به عنوان متغير مستقل در افزايش جهت گيري مذهبي، خودشناسي و سازگاري زناشويي زوجهاي ناسازگار به عنوان متغيرهاي وابسته مورد آزمايش قرار گرفت. بدين منظور از ميان زوجهايي كه از طريق اطلاعيه اي داوطلب شركت در اين پژوهش براي حل اختلاف هاي زناشويي خود شدند، ۱۴ زوج (۲۸ زن و شوهر) پس از رديف شدن نمراتشان همتا شده و به طور تصادفي به دو گروه- آزمايشي و گواه- اختصاص يافتند.

ابزارهاي پژوهش شامل: ۱) مقياس ۲۱ سوالي جهت گيري مذهبي آلپورت، براي اندازه گيري سطح كلي مذهب، جهت گيري مذهب بيروني و دروني آزمودنيها، ۲) مقياس ۳۲ سوالي سازگاري دو عضوي (زناشويي) اسپانير و ۳) پرسشنامه ۲۹ سوالي خودشناسي براي تعيين سطح حالت هاي خودآزمودني ها (نابالغانه/ والديني / كودكانه ) بود. كليه آزمونها در مرحله قبل و بعد از درمانگري اسلامي به طور انفرادي در شرايط كنترل شده در مورد هر دو گروه اجرا شدند.

نتايج حاصل با استفاده از آمار توصيفي، ضريب همبستگي پيرسون، تحليل واريانس تكرار سنجش، آزمون T وابسته و مستقل، آزمون توكي(HSD) و رسم نمودار مورد تحليل قرار گرفت. يافته ها در پرتو پژوهش هاي گذشته و پنج فرضيه پژوهش حاضر نكات زير را برجسته ساخت:

• با استفاده از روش زوج درمانگري اسلامي در گروه آزمايشي خودشناسي منفي نسبت به قبل از درمانگري (۶۹/۲۴۸= F) و نسبت به گروه گواه (۲۸/۳۹= F) كاهش، و همچنين سازگاري زناشويي آنها نسبت به قبل از درمانگري (۰۷/۱۱۶= F) و نسبت به گروه گواه (۲۸/۱۴= F) در سطح ۹۹ درصد اطمينان افزايش يافت.
• زوج درمانگري اسلامي بر «خودبالغانه/» گروه آزمايشي (۶۲/۱۰= t) بيشتر از حالت هاي ديگر خود يعني «خودوالديني/ » (۴۵/۶=t) و «خودكودكانه / » ۲۱/۸=t) در سطح ۹۹ درصد اطمينان تأثير گذاشت.
• سازگاري زناشويي گروه آزمايشي با كاهش «خودبالغانه منفي/ ( ‍(۷۶/۰-= r)، بيشتر از كاهش حالت هاي ديگر خود يعني «والديني/ »(۴۷/۰-= r) و «كودكانه /» (۵۷/۰-=t) رابطه داشت .
• در سطح ۹۹ درصد اطمينان با روش زوج درمانگري اسلامي در گروه آزمايشي جهت گيري كل مذهبي نسبت به قبل از درمان (۱۷/۱۰۳= F) و نسبت به گروه گواه (۲۶/۱۲= F) وهمچنين جهت گيري مذهبي دروني آنها نسبت به قبل از درمان (۵۲/۱۳= t) و به گروه گواه (۹۳/۸= t) افزايش يافت.